IMF verilerine göre, Türkiye, Kovid-19 salgının başından bu yana pandeminin mali sonuçlarına karşı 19,4 milyar dolarlık bir tedbir alarak, 181 ülke içinde gayrisafi milli hasılasına oranlar en çok desek sağlayan 116’ncı ülke oldu.
ANKARA (Anayurt) – Uluslararası Para Fonu (IMF), Haziran 2020’den bu yana pandemi süresince devletlerin Kovid-19 maliye politikalarını, finansal desteklerini ve önlemlerini “COVID-19 Salgınına Karşı Ülkelerin Mali Tedbirlerinin Veritabanı” raporlarını yayınlıyor.
IMF bu raporlarda, devletlerin finansal desteklerini 3 farklı başlık altında inceliyor. Bunlardan ilki ve en önemlisi, ülkelerin finansal desteklerinin gayrisafi milli hasılaya göre oranlanıp dünya haritasında ülkelerin renklendirilerek karşılaştırıldığı “çizgi üstü önlemler ” başlığı. Bu başlık devletlerin yapmış olduğu doğrudan, geri ödemesiz destekleri, vergilerde yapılan indirimleri, vazgeçilen gelirleri ve ayrıca sağlık alanında yapılan direkt harcamaları kapsıyor.
3 başlıktan bir diğeri “çizgi altı önlemler”. Bu başlıkta sermaye ve kredi gibi kalemler bütçe dışı fonlar da dâhil olmak üzere sermaye takviyeleri, varlık alımları, krediler ve borcun nakli gibi faaliyetler yer alıyor. Rapordaki son başlık ise “koşullu yükümlülükler”. Bu başlıkta da kredi ve mevduatlar gibi teminatlar ile kamu şirketlerinin devlet adına yaptığı ticari olmayan faaliyetler ve yarı bütçesel faaliyetler bulunuyor.
TÜRKİYE PANDEMİ SÜRECİNDE 19,4 MİLYAR DOLAR DESTEK SAĞLADI
IMF’nin devlet desteklerine dair bu verileri kümülatif olarak paylaştığı raporlar teker teker incelendiğinde, Türkiye’nin Ocak 2020’den Haziran 2021’e kadar geçen bir buçuk yılda sağlık sektöründeki doğrudan desteği, vergi indirimleri vazgeçilen gelirler ile beraber toplam desteği 2,7 milyar doları buldu. Bunun yanında “çizgi üstü önlemler” içindeki bu gelirlere bir de sağlık dışı gelirlerde eklendiğinde devletin yapmış olduğu doğrudan destek 19,4 milyar dolara ulaştı. Bu rakam Türkiye’nin 2020 milli gelirinin yüzde 2,7’sine karşılık geliyor.
TÜRKİYE’DE ALINAN MALİ TEDBİRLER
Türkiye’nin sağlık sektöründeki mali yardımları içinde ilaç, aşı, tıbbi malzeme, koruyucu ekipman, sağlık çalışanları için performans ödemeleri gibi destekler de yer alıyor. Sağlık harcamaları dışında yapılan finansal destek ve vazgeçilen gelirler ise şöyle; işsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği, nakdi yardım, sosyal destek programı, normalleşme desteği, esnaf desteği, KDV oranı düşürülmesi ve iş yeri kira stopajı düşürülmesi. Devletin ertelediği gelir kalemleri ise 65 yaş üzeri kronik hastalığı olanlar için vergiler, konaklama vergisi ve bazı meslek sahipleri için yapılan özel vergiler oldu.
Raporda “koşullu yükümlülükler” başlığı altında devletin hazine destekli kredi garanti sistemi, kredi garanti fonu kefalet limitinin 25 milyar liradan 50 milyar liraya çıkarılması, nakit akışı olumsuz etkilenen firmaların kamu bankalarına anapara ve faiz ödemelerinin 3 ay ertelenmesi, çiftçilerin kamu bankalarına vadesi dolacak kredilerin 6 ay ertelenmesi, Ziraat Bankası, Halkbank ve Vakıfbank’ın konut alımları ve tüketici harcamaları için yeni kredi kampanyaları gibi birçok faaliyet de yer aldı. Böylece devletin bir buçuk yılda koşullu yükümlülükler başlığı altında yapmış olduğu dolaylı finansal destek 65 milyar dolar oldu.
IMF’nin ilk 4 raporunda Türkiye, finansal desteklerinin yüzde 2,5’in altında kalması sebebiyle kırmızı renkte kamuoyuna sunuldu.
IMF’nin Ocak 2020’den bu yana yayınladığı 5 rapora farklı farklı bakıldığında, Türkiye’nin ülkelerle kıyaslanan “çizgi üstü önlemler” başlığındaki finansal destekleri TL bazında her raporda artış gösterse de geçen süreçte Türk Lirasının ABD Doları karşısındaki negatif seyrinin dolar bazlı bu destek meblağlarını etkilediği gözüküyor.
Türkiye’nin pandemi döneminde vatandaşına sağladığı finansal desteklerinin milli gelirine oranını yüzde 2,5’in üzerine çıkarmasıyla haritadaki rengi ve kategorisi de değişti. Haziran 2021 itibarıyla Türkiye, bu oranda yüzde 2,5 yüzde 5 aralığında ve dünya haritasında sarı renkte yer aldı.
Türkiye’nin özellikle 2021’in ilk aylarından itibaren mali yardımlarındaki bu artışın önemli bir sebebi olarak hem bu dönemde ülkedeki vaka ve vefat sayılarında yaşanan artışla birlikte önlemlerin sıklaşması, hem de Sinovac, Pfizer-BionTech ve diğer aşıların ülkeye gelmesi ile insanların aşı olmaya başlaması gösterilebilir.
ABD VE YUNANİSTAN BİRİNCİ
Her ne kadar Türkiye’nin finansal desteğinin milli gelirine oranı artıp, haritadaki rengi değişse de IMF raporunda diğer ülkeler arasındaki yeri hala oldukça aşağılarda. Örneğin yayımladığı son raporda IMF, 181 farklı ülkenin “çizgi üstü önlemler” başlığındaki mali yardımlarını hem değer hem de gayrı safi milli hasılaya oranı baz alındığında Türkiye, yüzde 2,7’lik oran ile 116. sırada bulunuyor. Geçtiğimiz nisan ayında yayınlanan raporda ise yüzde 1,9 ile Türkiye 137. sırada bulunuyordu.
IMF raporda bu verileri; G20 üyesi ülkeler, gelişmekte olan ekonomiler, G20 üyesi gelişmiş ekonomiler ve diğer gelişmiş ekonomiler başlıkları altında kategorize ediyor ve ayrı bir sıralama da yapıyor. Buna göre ABD ve Yunanistan yüzde 20’nin üzerinde oranlarıyla milli gelirine göre en fazla finansal destek sağlayan ülkeler konumunda. Bunun dışında Yeniz Zelanda, Slovakya, Avustralya, Japonya ve Birleşik Krallık da yüzde 15’in üzerindeki oranlarıyla bu alanda liste başındaki diğer ülkeler olarak görülüyor.
DÜNYADA MALİ TEDBİRLERİN TOPAMI 10 TRİYON DOLARI AŞTI
Ayrıca küresel ölçekte pandemi dönemindeki finansal destekler incelendiğinde, ülkelerin “çizgi üstü önlemler” başlığı altında sağlık sektöründeki doğrudan harcamaları 1 trilyon 458 milyar dolarken, sağlık sektörü dışındaki mali yardımları ve vazgeçilen gelirler toplamı ise 8 trilyon 882 milyar dolar oldu.
Bu başlıktaki toplam mali yardım da haziran ayı itibarıyla 10 trilyon 417 milyar doları buldu. Dünya genelinde bir ülkenin bir buçuk yılda yapmış olduğu ortalama mali yardımın milli gelirine oranı yüzde 9,7 seviyesinde. Bu oranın yüzde 1,4’ünü sağlık sektörü, yüzde 8,2’sini de sağlık sektörü dışındaki harcamalar ve destekler oluşturuyor.