AFP ajansı geçen hafta “Trump sayfasını çeviren ABD, insan haklarını her yerde savunacak” başlıklı bir tahlil yayınladı. ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken içinde Türkiye hakkında yüklü bir kısım bulunan İnsan Hakları Yıllık raporunu sunarken “artık insan haklarını istisnasız her yerde savunduğumuzu göreceksiniz, aslında Amerika’nın çıkarları da bunu gerektiriyor” dedi. ABD Dışişleri Bakanlığı yetkilileri medya ve toplumsal medyada sistematik bir kampanya ile Amerika’nın yeni dış siyasetinin insan hakları temelli olacağını ve askeri müdahaleden çok diplomasi ve ekonomik cezalandırma sistemleriyle sürdürüleceğini ve Washington’un çıkarlarının bu halde korunacağını tekrarlıyorlar.
Birçokları Amerika’dan gelen bu tıp açıklamalara alışık oldukları için bunlara gülüp geçebilirler. Bakan Blinken’ın kendisi de bunun farkında olmalı ki ABD’nin kelamları ve hareketleri ortasında büyük farklar bulunduğu biçimindeki evvelden beri yapılan tenkitlerin haklı olduğunu kabul eder istikamette konuşuyor.
TOPLUMSAL DEMOKRASİ VE İNSAN HAKLARI
Öte yandan, Amerika’da alınan son ekonomik kararlar ve iktisat siyasette neo liberalizmden Keynesçi toplumsal demokrasiye dönme eğilimleri ABD’nin yeni açıklanan dış siyaset çizgisiyle ahenk içinde. Şöyle ki, bundan 40 yıl evvel başlatılan neo liberal dünya sistemi, gerek dünyada gerekse tek tek ülkelerde gelir dağılımında büyük bozulmalara yol açtığından insan hakları temelli siyaset yerine demokrasi götürme ismi altında Ortaçağ rejimlerinin, otokrasilerin ve dinciliğin desteklenmesini zarurî kılıyordu.
İslamcılıkla liberaller ortasındaki kimilerine anlaşılmaz gelen işbirliği iki kesim ortasındaki işçilerin toplumsal haklarını kısıtlama ve bir vurgun ve soygun iktisadı yaratma konusundaki fikir birliğini yansıtıyordu. İslamcılık ya da otokrat rejimler neo liberalizmde servetlerini katlayan patronların emeğe ve topluma karşı fiili güç olarak devleti, ideolojik silah olarak da dinciliği kullanmalarına imkan tanıyordu.
Ortadoğu’daki İslamcılığın, Amerika kıtasında Evanjelizmin ve genel olarak Batı’daki popülizmin at başı gittiği neoliberal periyotta toplumsal istikrarda oluşan uçurum ABD’yi de etkiledi ve ortaya Trump’ın etrafında toplanan çok sağ ve artık FBI’ın “domestic terrorism” dediği yerli ABD terörü çıktı. Üstüne üstlük global neo liberalizm yüzünden işletmelerin yer değiştirmesi ABD karşısında Çin’in yükselmesine yol açtı. Artık, Biden idaresinin ABD’nin dev iktisadını toplumsal demokrasiye ve orta sınıf siyasetlerine yöneltmesi sonucu ortaya çıkacak tesirlerin dünyaya yansıması da kaçınılmaz oluyor.
NEO LİBERAL DİKTA
Neo liberal kıymetler dizisi 40 yıl evvel Reagan ve Thatcher tarafından dünyaya dayatılıp bizde de Cihan ve Özal eliyle yerleştirildiğinde periyodun en kıymetli ön kabulü özgür piyasa ve teşebbüs özgürlüğünün resen insan hakları ve demokrasiyi getirecek bir ivme yaratacağıydı. Başta Çin olmak üzere Türkiye de dahil birçok ülkede yaşanan tecrübe gösterdi ki tam bilakis, neo liberal siyasetler demokrasiye güç verecekleri yerde otokrasiye, tek parti idarelerine, İslamcı diktalara daha fazla alan açıyor. Batı’nın tahminen bir gün demokrasiye geçerler diye Çin üzere yerlere yatırdığı sermayenin, transfer ettiği teknolojinin ve finansal sistem imkanlarının bir müddet sonra Batı’ya karşı çaba eden yeni odakların ortaya çıkmasına yol açtığı bugün artık ayan beyan ortadadır.
ABD, neo liberal yanılgının sonunda kendisinin de aleyhine döndüğünü görerek ve doğal ki tekrar ve her zamanki üzere aşikâr bir hâkim kesitin çıkarları doğrultusunda yeni bir paradigma inşa ediyor. Kapitalizmin merkezlerinde daha fazla toplumsal demokrat uygulamalara yönelirken neoliberal periyotta düzgünce açılıp saçılmış ve merkezden etrafa hakikat yayılmış sistem artık tekrar merkezde ağırlaşıyor, toparlanıyor. Biden’ın yeni ekonomik programının yarattığı canlanma, iç piyasadaki astronomik dolar artışı, ABD 10 yıllık tahvillerinde faiz yükselişi ve bunun sonucu olarak gelişen ekonomilerdeki kriz bunun birinci işaretleri.
KÜÇÜK DİKTATÖRLERİN İŞİ BİTTİ
ABD esasen önümüzdeki periyotta dış siyasetteki asıl tartısını Çin’le olan rekabete vereceğini açıklamış durumda ve buna paralel olarak Çin’e ve destekçilerine insan hakları temalı ekonomik boykot ve cezalar da gerisi gerisine gelmekte. Çin dayanaklı bir darbe yapılan Myanmar ile ekonomik münasebetlerin kesilmesi de öbür bir örnek. Rusya’ya yönelik yeni cezalar da bu çerçeveden sayılmalı.
ABD’nin yeni dış siyasetinde daha da dikkat cazip tutum eski “conteinment” (çevreleme) siyasetlerinin yerini ekonomik cezalar, mali ve teknolojik tecrit siyasetlerinin almış olması. Uzay, elektronik ve bilgi savaşları, uzun menzilli füzeler ve ileri teknoloji devrinde vaktinde komünizme karşı yapıldığı üzere birçok küçük diktatörü parayla satın alarak Rusya’ya karşı kullanma sistemleri bırakılıyor artık. Ülkemizdeki askeri ve sivil darbelerin arkasındaki güç artık değişik bir usul seçmiş görünüyor.
ABD’nin yeni dış siyaseti onun Çin ya da Rusya yahut İran, Esat Suriyesi vb. güçlere karşı olan gayretinde Ukrayna’da, Libya’da ya da diğer yerlerde giriştiği uzunluk ölçüşmelerde “sadık” ya da “sözde” müttefik olarak kendine durumdan görev çıkarmak isteyenleri hayal kırıklığına uğratacak özellikler taşıyor. ABD, artık ihtiyacı kalmadığından bu tıp müttefikleri artık ıskartaya çıkarmış durumda. Parası, Batı Avrupa, Japonya üzere müttefikleri, dünya finansına hakimiyeti, teknolojisi ekonomik yolla ya da uzaktan müdahalelerine imkan tanırken bu cins Ortaçağ kalıntılarıyla tıpkı yollarda bir arada yürümek ve birebir yağmurda ıslanmak istemiyor.
KAPİTALİZM Mİ DEDİNİZ
ABD’nin dış siyasetteki yeni çizgisini en düzgün anlatan olay ABD’nin İnsan Hakları 2020 Raporunda Türkiye ile ilgili kısım. Bu kısımda en uzun yeri Türkiye’de ihlal edilen personel hakları, toplumsal haklar ve özgürlükler, minimum fiyat ve çalışma hayatındaki ihlaller tutuyor. Amerika’ya kapitalizmin beşiği mi demiştiniz?
Kayahan Uygur