Türkiye’de emekliliğe ait en çok merak edilen hususlardan biri de, engelli bireylerin erken emekli olup olamayacağı sorusu. Engelliler, çalışma gücündeki kayıp oranına bağlı olarak değişen şartları sağlamaları halinde yaşa bakılmaksızın emekli olabiliyor. Engellilik münasebetiyle aylık bağlananların denetim muayenesinde çalışma gücündeki kayıp oranı düşük çıkarsa emekli aylıkları kesiliyor.
Engelli bireylerin emeklilik kurallarının birinci sıralarında ise denetim raporu bulunuyor. Gelir Yönetimi Başkanlığı (GİB) Merkez Sıhhat Şurası tarafından engellilik derecesi tespiti yapılırken denetim muayene tarihi konulanlar, raporun gerçeği yansıtmadığına dair haklarında ihbar yahut şikayet bulunanlar, SGK kontrol elemanlarının inceleme ve soruşturmaları sonucunda gerek duyulanlar denetim muayenesine tabi tutuluyorlar.
Pekala engellilerin emeklilik kuralları neler, engelli raporuyla emekli olanlar denetim raporunu nasıl alıyor? Emekli olduktan sonra engelli olanlar için, emeklilik durumunda yahut emeklilik aylığında bir değişiklik oluyor mu? Toplumsal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun, Cumhuriyet‘in sorularını yanıtladı.
‘ENGELLİ EMEKLİLİĞİNDE YAŞ KOŞULU ARANMIYOR’
Engelli çalışanların emeklilik kaideleri neler?
Engelli emekliliği için doğuştan gelen yada sonradan meydana gelen en az yüzde 40 ve üzerinde raporu olan bireylerin SSK ve Emekli Sandığında bu raporları ile vergi indirim dokümanı alarak, işe başlama tarihine nazaran ve mahzur derecesine nazaran prim gün sayısı ve sigortalılık mühletini tamamlayarak emekli olabilirler.
Aşağıdaki tablodan birinci işe başlama tarihlerine nazaran kaç prim günüyle ve kaç yıllık sigortalılık müddeti ile emekli olmaları gerektiğini öğrenebilirler.
Engelli bireylerde emeklilik için bir ‘yaş’ kuralı aranıyor mu? Yasal düzenleme bu mevzuda ne diyor?
Engelli emekliliğinde yaş kuralı yoktur. Mani derecesi ve işe başlama tarihlerine nazaran kendilerinden istenen sigorta prim gün sayını tamamlayarak emekli olabilirler lakin burada çok kıymetli bir detay var SSK’lılarda olağan emeklilikte 18 yaş öncesi işe başlamada sorun yoktur fakat engelli emekliliğinde işe başlama tarihinde 18 yaş baz alınır. 18 yaşından evvel işe başlayan bir kişinin birinci işe başlama tarihi 18 yaş olarak kabul edilir ve sigortalılık mühleti hesabı buna nazaran yapılır.
YÜZDE 40’IN ALTINDAYSA EMEKLİLİK AYLIĞI KESİLİYOR
Engelli raporuyla emekli olanlar denetim raporunu nasıl alacak?
Engelli statüsünde emekli olabilmek için SSK ve Emekli Sandığına tabi olarak çalışanlar yani gelirlerinden vergi ödeyenler vergi 193 sayılı gelir vergisi kanununa nazaran vergi indirim evrakı alarak engelli statüsünde emekli olabilirler. Bağ-kurlularda vergi indirim evrakı istenmez, sakat statüsünde hastane heyet raporu yüzde 40 ve üzerinde ise başka kaideleri tamamlayarak emekli olabilirler.
Engelli emekliliği için vergi indirim evrakı için öncelikle Toplumsal Güvenlik Kurumuyla işi olanlar yalnızca Bağ-Kur sigortalılarıdır. SSK ve Emekli Sandığı sigortalılarının birinci yapması gereken hastaneden yüzde 40 ve üzerinde oranlı rapor almak, bu raporla Vergi Dairesine vergi indirim evrakı için başvurmaktır.
Vergi İndirim Evrakı için rapor Ankara Merkez Sıhhat Konseyine gönderilir.
Bu Rapor Merkez Sıhhat Konseyi tarafından Baltazar hesabı yapılarak yüzde 40 ve üzerinde olup olmadığı ve oranın yüzde kaç olduğu hesaplanarak Maliye Bakanlığı Gelir Yönetimi Başkanlığına gönderilir. Gelir Yönetimi Başkanlığı da sigortalının çalıştığı işyerine Vergi İndirim Evrakını gönderir. Vergi İndirim dokümanı daima yada denetimli olarak belirlenir. Vergi İndirim Dokümanı daima olan bireyler şatlarını tamamladığında emeklilik için SGK’ya müracaat eder ve daima emeklilik hakkını elde etmiş olur. Denetimli emeklilikte ise denetim tarihine bir ay kala tekrar vergi dairesine müracaatta bulunulur tam teşekkülü hakem hastaneye sevk edilir. Tekrar denetimlerde oran yüzde 40 ve üzerindeyse emekliliği devam eder yüzde 40’ın altına düşerse emekli maaşı kesilir.
Engelli çalışanların denetim muayenesinde dikkat etmesi gereken konular neler? Engellilik derecesi bu bahiste fark ediyor mu?
Dikkat etmesi gereken husus, denetim tarihinden bir ay evvel vergi dairesine müracaatta bulunması gerekir. Aksi halde denetim için tekrar müracaatta bulunmaz ise ve maaşları kendisine ödenirse, birkaç ay içinde emekli maaşı kesilir ve maaşlar kendisinden faizi ile birlikte geri istenir.
Engelli bireyler emeklilik başvurusunu nereye ve nasıl yapılıyor?
Engelli emekliliğinde SSK ve Emekli Sandığına tabi olan bireyler vergi indirim dokümanı almak zorundadırlar, oranlı rapor ile emeklilik müracaatında bulunamazlar.
SSK’lılar bağlı olduğu vilayet ilçe Toplumsal Güvenlik Kurumuna,
Bağ-Kurlularda vergi indirim evrakı olmaz bu nedenle oranlı rapor ile bağlı bulundukları vilayet ve ilçe Toplumsal Güvenlik Kurumuna emeklilik için tahsis talebinde bulunabilirler.
Emekli olduktan sonra engelli olanlar için, emeklilik durumunda yahut emeklilik aylığında bir değişiklik oluyor mu?
Bu bahis maalesef yanlış bilindiği için engelli statüsünde emekliliğini hak eden bireyler emeklilik haklarından yararlanamıyorlar. Engelli statüsünde emekli olanlar olağan emeklilerden yüzde 5 daha fazla emekli maaşı alırlar. Ülkemizde emekli maaşı hesaplama sistemi 2008 yılında değişti ve bu değişiklikle milyonlarca kişi düşük emekli maaşı alıyor. Engelli statüsünde emekli olanda düşük emekli maaşını engelli emekliliği ile ilişkilendiriyor. Düşük emekli maaşını nedeni engelli emekliliği değildir. Engelli statüsünde emekli olanlar daha yüksek emekli maaşı alır anacak düşük emekli maaşlarının nedeni ABO aylık bağlanma oranlarının düşürülmesi, gelişmeden büyümeden verilen hissenin yüzde 70’lerde yüzde 30’lara düşürülmesi, taban aylık uygulamasının kaldırılmasıdır.