Türk Silahlı Kuvvetleri’nden (TSK) emekli 104 amiralin Montrö bildirisi tartışılmaya devam ediyor… Amiraller için bazıları ABD ve NATO’cu derken, kimi amirallere yapılanın operasyonun ardında ABD’nin olduğunu öne sürüyor.
Tartışmalar sırasında gözlerden kaçan ise Ukrayna ve Rusya tansiyonunun Türkiye’ye mümkün yansımaları. Montrö tartışması 2008’de Rusya – Gürcistan tansiyonu sırasında yaşananları akla getirdi.
SON GELİŞMELER…
Rusya’nın 2014’te Kırım’ın ilhakının ardından hemen sonra Ukrayna’nın doğusunda desteklediği ayrılıkçı “Novorossiya Federal Devleti” ile Ukrayna ortasındaki savaş sürüyor.
ÇATIŞMAYA EVRİLDİ
Yedinci yılına giren savaşta Haziran 2020’de imzalanan ve kör topal devam eden ateşkes anlaşmasının 2021’de süresinin dolmasıyla gözler Karadeniz’e çevrildi.
ABD yılbaşından bu yana Karadeniz’deki askeri aktivitelerini ağırlaştırdı, ocak sonlarında evvel USS Porter ve USS Donald Cook isimli füze fırkateynleri Türk boğazlarından geçerek Karadeniz’de uzunluk gösterdi.
KARADENİZ ISINDI
12 ve 17 Mart 2021… Son aylarda ise NATO üyesi İspanya Deniz Kuvvetleri’ne ilişkin Cristobal Colon ve Mendez Nunez isimli fırkateynleri de 12 ve 17 Mart tarihlerinde Karadeniz’e geldi.
17 Mart 2021… ABD Lideri Joe Biden, Rusya Devlet Lideri Putin’in “katil” olduğunu ve ABD seçimlerine müdahale ettiği için “bedel ödeyeceğini” söyledi.
19 ve 20 Mart 2021… İstanbul Boğazı’ndan geçen ABD Donanması’na ilişkin 61 borda numaralı güdümlü füze kruvazörü ‘USS Monterey’ ve 20 Mart USS Thomas Hudner Karadeniz’e açıldı.
DONBASS KARIŞTI
26 Mart 2021… Rusya dayanaklı “Novorossiya Federal Devleti” ile Ukrayna Silahlı Kuvvetleri ortasında 6 Nisan 2014’ten beri Ukrayna’nın Donbass bölgesinde vakit zaman sürmekte olan savaş tekrar sıcak çatışmaya dönüştü.
Şubat sonundan itibaren giderek tırmanan tansiyonda mart başına kadar bölgede Ukrayna’nın kaybettiği asker sayısı 15 oldu.
Donbass’ın Gorlovka istikametinden çatışma haberleri gelmeye başladı. Şum ilçesi etrafındaki atakta dört Ukrayna askeri hayatını kaybetti, iki asker de yaralandı.
ATEŞKES İHLALLERİ
30 Mart 2021… Ukrayna Genelkurmay Lideri Ruslan Homçak parlamentonun 30 Mart’taki harikulâde toplantısında, Rusya’nın işgal edilmiş bölgeler ile huduttaki Bryansk, Voronej, Rostov vilayetlerine ve Kırım’a askeri yığınak yaptığını açıkladı. Ukrayna ordusuna savaş hazırlığı buyruğu verildi. Rusya yanlısı ayrılıkçıların 21 defa ateşkes ihlali yaptığı belirilitken, memleketler arası topluma “Rusya’ya baskıyı artırın çağrısı” yapıldı.
1 Nisan 2021… Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, bu bölgede yeni savaş başlatma teşebbüslerinin Ukrayna’nın yerle bir olmasına yol açabileceğini söyledi.
KİEV TAKVİYE İSTEDİ
Kiev, AB’den değil direkt NATO ülkelerinden ve bilhassa ABD’den Rusya’ya karşı somut takviye talebinde bulundu.
ABD’den gelen bildirilerde durumun takip edildiği ve NATO müttefikleriyle müzakere edildiği bildirildi.
Tansiyon sürerken ABD Lideri Biden’ın Zelenskiy’i araması ise Rusya’ya karşı mesaj biçiminde yorumlandı.
AMİRALLERİN VURGUSU
3 Nisan 2021… Ukrayna’da yaşanan tansiyonun akabinde, TSK’dan emekli 104 amiral Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne ait 3 Nisan’da ortak bir açıklama yaptı. TSK’daki “cübbeli generale” de reaksiyon gösterilen açıklamada Kanal İstanbul’a da değinildi ve güçlü bir Montrö vurgusu yapıldı.
BARIŞ DENİZİ ÇIKIŞI
Açıklamada, Montrö’nün Lozan’ı tamamlandığı, Boğazlar’da tam egemenlik sağladığı ve Türkiye’nin haklarını koruduğu belirtilerek “Montrö, Karadeniz’e kıyıdaş ülkelerin güvenliğinin temel dokümanı olup Karadeniz’i barış denizi yapan sözleşmedir” denildi.
İSTENMEYEN SAVAŞ
Muahedenin Türkiye’nin rastgele bir savaşta, savaşan taraflardan birinin yanında istemeden savaşa girmesini önleyeceğine atıf yapılarak “Bu ve gibisi nedenlerle, Türkiye’nin bekasında değerli bir yer tutan Montrö Mukavelesi’nin tartışma konusu yapılmasına/masaya gelmesine neden olabilecek her türlü telaffuz ve aksiyondan kaçınılması gerektiği kanaatindeyiz” sözlerine yer verildi.
2008’DE YAŞANAN KRİZ
Karadeniz’de Rusya ve Ukrayna ortasında tırmanan tansiyon, Türkiye’de büyük tasa yaratan ve güç durumda bırakan 2008’deki Gürcistan – Rusya savaşını akla getirdi.
Kafkaslardaki Rusya-Gürcistan savaşının bölgede yarattığı hareketlilik Türkiye’yi de etkilemiş ve günlerce konuşulmuştu.
ABD’nin 6. Filoya bağlı savaş gemilerini insani yardım ismi altında Boğazlar’dan geçirmek istemesi, Rusya’nın da karşı çıkması Türkiye’yi ortada bırakmıştı. O tarihte Montrö günlerce tartışılmıştı.
DEVA MONTRÖ’DE BULUNDU
Ankara, 2 askeri dev hastane gemisini Boğaz’dan geçirmek isteyen ABD’ye, geçişin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne uygun olmadığını belirterek karşılık vermişti. Dışişleri Bakanlığı, ABD makamlarına, “Denizden geçiş Montrö’ye uygun olmalı. Comfort ve Mercy için istisna yapmayız” bildirisini vermişti.
MÜHLET VE TONAJ KOŞULU
ABD’de muahedenin müddet ve tonaj sınırlamasını, savaş gemilerini Karadeniz’e girdi- çıktı yoluyla çözmek zorunda kalmıştı. Mutabakata göre Karadeniz’e kıyısı olmayan bir ülke pozisyonundaki ABD, Montrö’ye nazaran savaş gemilerini burada yalnızca 21 gün tutabilme hakkına sahip.
Gürcistan krizi sırasında Montrö’yü uygulamadan Boğazlar’dan geçmek isteyen ABD’ye Rusya reaksiyon göstermişti. 28 Ağustos 2008’te Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Vladimir İvanovski şu açıklamada bulunmuştu:
“Montrö konusunda Rusya ve Türkiye’nin tavırları yüzde yüz birebirdir. Bu mutabakatın çağdaş dünyanın gereklerine uygun bir muahede olduğuna inanıyoruz. İki ülke de, Montrö’nün tam olarak uygulanması gerektiğini savunuyor.”
ABD’NİN RAHATSIZLIĞI
104 amiral ortasında bulunan ve açılan soruşturma kapsamında ifadeye çağrılan Emekli Koramiral Atilla Kıyat, 2019 yılında Sözcü Gazetesi’nden Hürmet Öztürk’e ABD’nin Montrö konusundaki tavrını ortaya koyan dikkat çeken bir açıklamada bulunmuştu.
Kıyat, 2009’da ABD’nin Ankara büyükelçisi olan James Jeffrey’in Montrö’yü delme fikrini dayattığını aktarmıştı: “Beni ziyaret edip mukaveleyi delme fikrini anlattı. Karşı çıktım. İtiraz eden askerler kumpas mağduru oldu.”
ZELENSKIY GELİYOR: Öte yandan Ukrayna Devlet Lideri Zelenskiy’nin, 10 Nisan’da Türkiye’ye gelerek, Cumhurbaşkanı Erdoğan’la görüşmesi bekleniyor. Ziyarette, Ukrayna ve Rusya ortasında Donbass’ta artan gerginlik, Kırım’daki son durum ve Ankara-Kiev ortasındaki savunma, askeri iş birliği hususları ele alınacak.