ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’in geçen Çarşamba akşamı Yahudi Soykırımını anma gecesindeki (Yom HaShoah) şiirsel ve son derece yüksek entelektüel seviyedeki konuşmasında kelamını ettiği üvey babası ve kendisini yetiştiren bilge insan Samuel Pisar kimdir? Harika bir ömrü olan Pisar’ı tanırsak hem insanlık dersleri çıkarır hem de ABD Dışişleri Bakanlığı’nın önümüzdeki periyotta izleyeceği yeni siyasetler hakkında kimi öngörülere sahip olabiliriz.
AMERİKA NEREDE
Blinken, Nazilerin Musevileri sistematik olarak yok ettikleri gaz odalarını anlatırken “Yahudiler götürüldüler, çelik kapılar kapandı, gaz sızmaya başladı, yaşayacak yalnızca 3 dakikaları vardı, duvarlara tırnaklarıyla ‘asla unutma’ diye yazdılar” demişti. Konuşmasında ABD’nin o periyotta aldığı hali da eleştiren Blinken, “sadece o yaşananları anmakla kalmamak, sorumlulukları bilmek ve bugün de başını kaldıran canavarlara karşı çabayı düşünmek gereğini” vurguladı ve üvey babasının tecrübelerini anlattı.
Blinken, o periyot katliama uğrayan Yahudilerin “Amerika neredeydi” diye sorduklarını anlattı, bugün de “soykırımlara uğrayan halkların ve fikirleri nedeniyle mahpuslara atılan ve baskı gören aydınların ‘Amerika nerede’ dediklerini” tabir etti. ABD Dışişleri Bakanı kelamlarını “Amerika artık burada” diye bitirdi.
ALTI MEVT KAMPINDAN KURTULAN ADAM
Blinken’in üvey babası Samuel Pisar, Polonya’nın Bialystok kentinde 1929 yılında doğmuştu. Bir çocuk olarak mevt kamplarına yollandığında 13 yaşındaydı. Babası, tüm ailesinin gözleri önünde bir duvara dayanıp kurşuna dizilmişti. Annesi hayvan taşınan bir vagonda açlıktan can vermişti. Küçük yaştaki kız kardeşi hiç yaşayamadan ölmüştü. Pisar, kendisiyle birlikte vefat kampına yollanan tıpkı okulun öğrencileri 900 küçük Yahudi arkadaşı ortasından hayatta kalmayı başarabilmiş tek çocuk oldu. Altı mevt kampı gördü: Majdanek, Bliżyn, Auschwitz, Sachsenhausen, Oranienburg, Dachau. İki kere gaz odasından son anda kurtuldu, son seferinde gaz odasının önünde bulduğu paspasla ortalığı temizlemeye başlayıp kendisini paklık elemanı üzere Nazilere beğendirerek sırasını savuşturdu. Pisar, hayatta kalabilmek için yaptığı kötülükleri ve yırtıcı bir çocuk haline gelişini de anılarında en detaylı ve insani biçimde anlatır.
İkinci Dünya Savaşı sona ererken Naziler ilerleyen Rus ordusuna mani çıkartmak için köprü ve tünelleri yıkmaya ya da tıkamaya başladılar ve bu işlerde çalıştırmak için hayatta kalmış Yahudi tutsakları kamplardan çıkardılar. Bu Samuel için açlık, hastalık ve yorgunlukla geçen bir mevt yürüyüşü idi. 15 yaşına gelmiş Samuel neyse ki güçlü kuvvetli 18’inde gösteren bir çocuktu ve burada da hayatta kalmayı başarmakla kalmadı iki arkadaşıyla bir arada kaçtı, ormanlarda yaşadı. Ünlü “Boyalı Kuş” romanını okumuş olanlar bilirler bir Yahudi çocuğun kırlarda kendisine düşman bir güruh ortasında neler yaşayabileceğini.
Samuel, sonunda bir Amerikan tankı görü ve ona sığındı. İşte Dışişleri Bakanı Blinken’in aktardığı “Amerika neredeydin” sözü buradan geliyor. Savaş bitmiş, Samuel’in tam bir buçuk yıl sürecek “serkeşlik” ömrü başlamıştı, kamplarda çelikleşmiş ve hayatta kalmak için gözü dönmüş Samuel yakıt ve sigara karaborsasından, Amerikalı askerlerin kahve telvelerini Almanlara satmaya kadar her işi yapmıştı. Yıllarca mevt kampında kaldıktan sonra Amerikalılardan çalınan BMW 500 motosikletiyle bomboş otobanda rüzgâr üzere esmek cehennemden cennete uçmak olsa gerek. Neyse ki bu tuhaf ömür, Samuel’in Paris’te yaşayan teyzesinin onun ismini hayatta kalanlar listelerinde görmesiyle son bulmuş. Parisli teyze, Samuel’i Avustralya’ya göndererek orada hukuk okumasını sağlamış.
ÜNLÜ BİR MEMLEKETLER ARASI HUKUK UZMANI
Samuel Pisar evvel Melbourne, sonra Harvard Üniversitelerini bitirmiş ve Sorbonne’dan da bir doktorası olmuş. Birleşmiş Milletler’de misyon almış, başta John Kennedy olmak üzere dünyanın en büyüklerine memleketler arası hukuk alanında danışmanlık yapmış, insan hakları ve azınlıklar konusunda dünyanın en çok kelamı dinlenen uzmanlarından biri olmuş.
Pisar, Batı-Doğu münasebetlerinin yumuşamasında, barış içinde birlikte yaşama konusunda değerli çalışmalarda bulunmuş, bu ortada yaşadıklarını anlatan “Of Blood and Hope” (Kan ve Umut Üzerine) isimli kitabı ödül almış, satış rekoru kırmıştır. Rabbe olan isyanını Leonard Bernstein’in Kadiş– Ağıt duası isimli senfonisine anlatı olarak yazmış ve burada insanlığın geleceğine olan korkularını lisana getirmiş. Kısmen İslam ilahiyatına da geçmiş olan Hz. Yakup’un melekle savaşını anlatan “Tanrı ile Diyalog” isimli şiiri de dünyaca tanınıyor. Samuel Pisar 2015 yılında vefat etti.
ABD Dışişleri Bakanı Blinken’in geçen hafta yaptığı konuşmayı dikkatle inceleyenler kelamlarının neredeyse sözü sözüne Pisar’ın vasiyetinden alındığını göreceklerdir. Şöyle diyor Pisar: “Gençlere o devirde neler yaşandığını anlatmalıyız. … O insanların o yaptıklarını yapmaya nasıl vardıklarını göstermeliyiz. Lakin gençlere seçenekleri de sunmalıyız. Özgürlüklerimizin korunmaya bedel olduğunu ve onları koruyacağımız bilinmelidir. Bugün dünyanın o zamanki üzere organize olmadığını anlatmalıyız. Birçok insan bunun için savaşmış ve hatta canlarını vermişlerdir. İşte bu nedenle anma günleri telaffuzla kalmamalı aksiyonla devam etmelidir. Yaptığımız işlerle bugünün ve geleceğin geçmiş üzere olmayacağını göstermeliyiz. “ (Stuttgarter Zeitung, 17 Mart 2014)
YİRMİNCİ YÜZYIL BİTTİ Mİ
Son olarak, Samuel Pisar’ın düşünsel ve kültürel mirasının tıpkı bakışla yetiştirdiği üvey oğlu ABD Dışişleri Bakanı’nı nasıl etkilemiş olabileceğini anlamak için Pisar’ın geçtiğimiz yüzyılın son günü 31 Aralık 1999’da Fransız Le Figaro gazetesine yazdığı “Ne kadar verimli ve ne kadar barbar bir yüzyıl” başlıklı makalenin başlangıcına bakalım. Şöyle diyor altı mevt kampından kurtulmuş bilge:
“O kadar verimli ve bir o kadar da barbar bir yüzyıl başladığı üzere bir kan banyosuyla bitiyor. Evvel Ermeniler, sonra Museviler, akabinde Romanlar, Kamboçyalılar, Kürtler, Tutsiler, Boşnaklar, Kosovalılar ve artık de Çeçenler… Katliamların ve kurbanların listesi bir türlü son bulmuyor. Bu felaket bilançoya karşın ruhumuz her ahlaki ve entelektüel fışkırmadan sonra insan cinsinin tekrar kendi kabus dolu geçmişine dönmesine tekrar isyan ediyor.”
Kayahan Uygur